زمان تقریبی مطالعه: 5 دقیقه
 

تفسیر اجتماعی





طریق و شیوه‌ هر مفسر برای تفسیر متفاوت است و غالباً بستگی دارد به ابزاری كه در تفسیر به كار می‌رود. از این رو روش‌های تفسیر آیات متفاوت است. از جمله این روش‌ها، روش تفسیر اجتماعی است.


۱ - معنای لغوی



«تفسیر» در لغت از ماده «فسََّر» به معنی «کشف و پرده‌برداری از معنای لفظ و ظاهر کردن آن» است
[۱] مجمع البحرین، طریحی، تهران، مرتضوی، سوم، ۱۳۷۵ ش، ج۳، ص۴۳۸
و در اصطلاح به معنای پرده‌برداری از ابهاماتِ کلمات و جملات قرآن و توضیح مقاصد و اهداف آن‌ها است.
[۲] رضایی اصفهانی، محمد علی؛ درس‌نامه روش‌ها و گرایش‌های تفسیری، قم، مرکز جهانی، اول، ۱۳۸۲ش، ص۲۳.


۲ - توضیح بعضی واژگان



«گرایش» یعنی تأثیر باورهای مذهبی، کلامی، جهت‌گیریهای عصری و سبکهای پردازش در تفسیر قرآن، که بر اساس عقاید، نیازها، ذوق و سلیقه و تخصص علمی مفسر شکل می‌گیرد.
[۳] درسنامه روشها و گرایشهای تفسیری، ص۲۲.

«روش» یعنی استفاده از ابزار یا منبع خاص (مانند: قرآن، روایت، عقل و...) در تفسیر قرآن تا معانی و مقصود آیه را روشن کند.
[۴] درسنامه روش‌ها و گرایش‌های تفسیری، ص۲۲.


۳ - جایگاه علمی تفسیر اجتماعی



تفسیر اجتماعی که شاخه‌ای از تفسیر اجتهادی با گرایش اجتماعی است به معنای خضوع در برابر مفاهیم اجتماعی و نیازهای واقعی عصر حاضر است که مفسر در این روش تلاش می‌کند بین نظریه قرآن در زمینه مسائل اجتماعی، با هدف اجتماعی، هماهنگی برقرار نماید،
[۵] ایازی، سید محمد علی؛ المفسرون حیاتهم و منهجهم؛ تهران، وزارت ارشاد اول، ۱۴۱۴ ق، ص۵۳.
و در جنبه‌های محتلف اجتماعی از مسائل اعتقادی گرفته تا مسائل اقتصادی، سیاسی، اخلاقی و حقوقی، به ارایه نظریه و تئوری می‌پردازد و مشکلات را پیش‎بینی می‌کند و به شبهات مختلف پاسخ می‌دهد.
مفسر در این تفسیر از موضعی متعهدانه و مسئولانه به قضایا نگاه می‌کند و نگران حوادث و تحولات است و از همین روست که همه راه‌حل‌ها را بررسی می‌کند و آن‌چه را مطابق فرهنگ و تعالیم قرآنی می‌یابد، ارایه می‌دهد.
[۶] فصل‌نامه قرآن‌پژوهی مبین، زمستان، ۱۳۷۹ ش، ش ۴، ص۱۰۱ تا ۱۱۴.


۴ - تاریخچه



قرآن کریم همان‌طور که به عقاید و احکام تکلیفی انسان می‌پردازد، بسیاری از مطالب مربوط به زندگی اجتماعی و فردی بشر را بیان کرده است. این بُعد از قرآن از دیرباز مورد توجه مفسران بوده و به تفسیر آیات مربوط به آن پرداخته‌اند، اما در قرن اخیر، با حرکت «سید جمال الدین اسدآبادی» در مصر نگاهی نو به تعالیم قرآن و اسلام شکل گرفت
[۷] رضایی، محمد علی؛ منطق تفسیر قرآن (۲)، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، دوم، ۱۳۸۵، ص۳۴۷.
و به تبعیت از او شاگردش استاد «محمد عبده» پایه و اساس این بنیان را پی ریزی کرد، و باب اجتهاد در تفسیر را پس از چندین قرن گشود.
بعد از او هم، شاگردانش، به همین شیوه و سبک عمل کردند، اما کسی که در این راه گوی سبقت را از همه ربوده است علامه و فیلسوف بزرگوار سید محمد حسین طباطبایی (ره) می‌باشد، که در تفسیر المیزان مباحث اجتماعی زیادی را طرح می‌کند.
[۸] معرفت، محمد هادی؛ تفسیر و مفسران، قم، مؤسسه فرهنگی التمهید، اول، ۱۳۸۰ ش، ج۲، ص۴۸۳.


۵ - تفسیر اجتماعی در المیزان



«یا أیها الّذینَ آمنوا اصْبِروا وَ صابِروا و رابِطوا...»«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! در برابر مشکلات و هوس‌ها استقامت کنید! و در برابر دشمنان (نیز)، پایدار باشید و از مرزهای خود، مراقبت کنید...»
علامه طباطبایی (ره) در تفسیر این آیه بحث‌هایی را در زمینه‌های مختلف اجتماعی مانند بحث انسان و اجتماع، انسان و رشد و نمو او در اجتماع، عنایت اسلام به اجتماع، رابطه فرد و اجتماع در اسلام و...مطرح می‌کند.
[۱۰] علامه طباطبایی (ره)، ترجمه المیزان، موسوی همدانی، قم، جامعه مدرسین، پنجم، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۱۴۳ تا ۲۱۲.
هم‌چنین در جاهای مختلفی از تفسیر المیزان، مباحثی چون، اجتماع، اخوت و برادری، اصلاحات اخلاقی حکومت و حاکم، حریت و آزادی و شئون مختلف آن، حیات اجتماعی، عدالت اجتماعی، قوانین اجتماعی، وحدت اجتماعی، هدایت اجتماعی، ضرورت وجود قوانین در جامعه و...را مطرح و بحث می‌کند.
[۱۱] این بحثها در جلدهای مختلف المیزان مانند ۱، ۴، ۵، ۶، ۱۱، ۱۳، ۱۹ و...طرح شده است.


۶ - ویژگیهای تفسیر اجتماعی



مفسرانی که به این گرایش تفسیری روی آورده‌اند به عناصر ذیل توجه بیشتری کرده‌اند:
۱- به آیاتی از قرآن که مسائل اجتماعی را بیان می‌کند بیشتر پرداخته‌اند.
۲- به مشکلات [[|مسلمانان]] مسلمان در عصر خویش توجّه کرده و آیات قرآن را بر زندگی عصر خود تطبیق نموده و درمان مشکلات اجتماعی را در قرآن جستجو کرده‌اند.
۳- به آموزه‌های تربیتی و ارشادی قرآن توجه خاص داشته‌اند.
۴- معمولاً از بیانی شیوا و ساده استفاده کرده‌اند تا تفسیر برای عموم مردم (سطح متوسط جامعه) قابل استفاده باشد.
۵- به شبهات و اشکال‌های مخالفان نسبت به قرآن و اسلام توجه کرده و پاسخ می‌دهند.
۶- مفسر در گرایش اجتماعی، روحیه‌ای اجتماع گرایانه دارد و آیات قرآن، احکام اسلامی را از زاویه فردی نمی‌بیند.
۷- مفسر گرایش اجتماعی، تقلیدگونه با تفسیر برخورد نمی‌کند و می‌کوشد با اسلوبی زیبا، سنت‌های اجتماعی آیات قرآن را بر نیازهای عصر تطبیق کند و با بیانی د رخور فهم همه ارایه نماید.
[۱۲] تفسیر و مفسران، ج۲، ص۴۸۳.



۷ - پانویس


 
۱. مجمع البحرین، طریحی، تهران، مرتضوی، سوم، ۱۳۷۵ ش، ج۳، ص۴۳۸
۲. رضایی اصفهانی، محمد علی؛ درس‌نامه روش‌ها و گرایش‌های تفسیری، قم، مرکز جهانی، اول، ۱۳۸۲ش، ص۲۳.
۳. درسنامه روشها و گرایشهای تفسیری، ص۲۲.
۴. درسنامه روش‌ها و گرایش‌های تفسیری، ص۲۲.
۵. ایازی، سید محمد علی؛ المفسرون حیاتهم و منهجهم؛ تهران، وزارت ارشاد اول، ۱۴۱۴ ق، ص۵۳.
۶. فصل‌نامه قرآن‌پژوهی مبین، زمستان، ۱۳۷۹ ش، ش ۴، ص۱۰۱ تا ۱۱۴.
۷. رضایی، محمد علی؛ منطق تفسیر قرآن (۲)، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، دوم، ۱۳۸۵، ص۳۴۷.
۸. معرفت، محمد هادی؛ تفسیر و مفسران، قم، مؤسسه فرهنگی التمهید، اول، ۱۳۸۰ ش، ج۲، ص۴۸۳.
۹. آل عمران/سوره ۳، آیه ۲۰۰.    
۱۰. علامه طباطبایی (ره)، ترجمه المیزان، موسوی همدانی، قم، جامعه مدرسین، پنجم، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۱۴۳ تا ۲۱۲.
۱۱. این بحثها در جلدهای مختلف المیزان مانند ۱، ۴، ۵، ۶، ۱۱، ۱۳، ۱۹ و...طرح شده است.
۱۲. تفسیر و مفسران، ج۲، ص۴۸۳.


۸ - منبع


سایت پژوهه    






آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.